Niet alleen de onzichtbaarheid van beroepsziekten, maar ook het onbenut laten van kansen om te leren van beroepsziekten leiden ertoe dat er te weinig invulling wordt gegeven aan de preventie van beroepsziekten. Dat blijkt uit het rapport ‘Beroepsziekten in beeld’, een dubbel-rapport van de Inspectie SZW en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Samenvatting van het rapport
Lange tijd heeft preventie van beroepsziekten in de schaduw gestaan van het voorkómen van arbeidsongevallen en acute situaties van onveiligheid. Dat heeft te maken met de minder directe zichtbaarheid van beroepsziekten en het ontbreken van voldoende bewustzijn, bij zowel werkgevers als werknemers, over risico’s in het werk die vaak pas op langere termijn gevolgen hebben. Bij die risico’s, in het bijzonder blootstelling aan gevaarlijke stoffen, fysieke overbelasting of psychosociale arbeidsbelasting, is meestal sprake van een sluipend proces. Soms openbaart de ziekte, in het bijzonder werkgerelateerde kanker, zich zelfs pas in volle omvang wanneer werkenden al met pensioen zijn. Op het moment dat een beroepsziekte zichtbaar wordt, is de directe relatie met het werk vaak lastig aan te tonen. Beroepsziekten gaan echter gepaard met veel persoonlijk leed en hoge (maatschappelijke) kosten. Daarom moet de aandacht ervoor omhoog.
Beroepsziekte grote bijdrage aan totale ziektelast
Jaarlijks overlijden duizenden (ex-)werknemers voortijdig als gevolg van een beroepsziekte. En volgens berekeningen van het RIVM zijn slechte arbeidsomstandigheden (4,6%) na roken (9,4%) en ongezonde voeding (8,1%) verantwoordelijk voor de grootste bijdrage aan de totale ziektelast in Nederland.
Maatschappelijke kosten
Ook de cijfers over de maatschappelijke kosten van beroepsziekten liegen er niet om. De door het werk veroorzaakte kosten van verzuim, arbeidsongeschiktheid en zorg worden door TNO geschat op jaarlijks bijna 9 miljard euro. De maatschappelijke kosten zouden nog vrij sterk hoger uitkomen als ook de immateriële schade als gevolg van verloren levensjaren erin wordt meegenomen.
Verantwoordelijkheid ligt bij werkgever
De verantwoordelijkheid voor gezond werken, en dus ook voor het voorkómen van beroepsziekten, ligt primair bij de werkgever. Maar voor werkgevers zijn sluipende beroepsziekten een ingewikkeld onderwerp. Dat beroepsziekten niet direct zichtbaar zijn, verklaart dat werkgevers – en soms ook werknemers – weinig prikkels voelen om alert te zijn op ongezonde werksituaties en om daar vervolgens ook daadwerkelijk wat aan te doen.
Weinig maatregelen om herhaling te voorkomen
Doordat de relatie met het werk pas jaren later of zelfs niet wordt gelegd, laten beroepsziekten zich moeilijk vertalen naar het nemen van concrete maatregelen om herhaling te voorkomen. En bij aansprakelijkheidsvraagstukken kan de complexe causaliteit tussen blootstelling op het werk en het optreden van beroepsziekten prominent
naar voren komen. Partijen die daar belang bij hebben, zien vaak ruimte om die relatie te ontkennen of af te zwakken.
Cijfers over de naleving van arbozorgverplichtingen laten zien dat een groot deel van de bedrijven al lange tijd op dat punt hun verantwoordelijkheid matig invullen
Schadeloosstelling van slachtoffers
De positie van de preventiemedewerker en die van de bedrijfsartsen zijn recent weliswaar wettelijk verbeterd, maar is in de praktijk de preventieve werking die ervan uit zou moeten gaan, tot nu toe onduidelijk. En ook de adviezen van de commissie VSAB zijn een eerste stap in de verbetering van de schadeloosstelling van slachtoffers. Verschillende deskundigen in dit rapport wijzen op gemiste kansen. De voorstellen van de commissie VSAB hebben namelijk alleen betrekking op beroepsziekten als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Andere beroepsziekten vallen erbuiten. Ook de dubbele lijdensweg voor het slachtoffer wordt met de voorstellen slechts ten dele weggenomen. Naast het hebben van een beroepsziekte, lopen slachtoffers die een claim indienen tegen hun (voormalig) werkgever namelijk nog steeds aan tegen lange en complexe procedures.
Financieringssystematiek
Meer in het algemeen lijkt, volgens verschillende deskundigen in dit rapport dat momenteel een optimale aanpak van beroepsziekten in de wet wordt gezeten door de financieringssystematiek van de bedrijfsgezondheidszorg, waarin de werkgever een centrale plaats inneemt. De werkgever zal, zoals verschillende deskundigen in dit rapport aangeven, zijn rol mondjesmaat invullen, indien naar zijn perceptie het nemen van de juiste preventieve maatregelen indruist tegen het financiële bedrijfsbelang en niet in zijn directe voordeel werkt.
Weinig tijd voor preventieve taken
Niet alleen de onzichtbaarheid van beroepsziekten, maar ook de belemmeringen om te leren van beroepsziekten, zijn er debet aan dat er nog steeds een te beperkte invulling wordt gegeven aan de preventie van beroepsziekten. Zo komt de bedrijfsarts vaak niet toe aan zijn preventieve taken, omdat zijn tijd en aandacht volledig opgaat aan verzuimbegeleiding. Net als bij ongevallen kan het doorontwikkelen van instrumenten die achterliggende oorzaken van beroepsziekten analyseren, bijdragen aan meer kennis en inzicht over het ontstaan en voorkomen van beroepsziekten.
Branche- en werkgeversorganisaties kunnen bijstaan
In de eerste plaats zijn hier de bedrijven aan zet. Maar ook branche- en werkgeversorganisaties kunnen, net als toezicht en beleid, hier een stimulerende en faciliterende rol in spelen. Preventie van beroepsziekten zou goed kunnen verlopen langs de lijnen van branche-structuren. De bestaande netwerken en de erin opgenomen kennis van de branche, kunnen bijdragen aan een meer op de bedrijven toegespitste benadering, waarbij specifieke kennis en nabijheid belangrijke stimulansen zijn.
Arbovisie 2040
Met het traject Arbovisie 2040 wil het ministerie van SZW een visie ontwikkelen op het arbobeleid van de Nederlandse overheid voor de komende jaren. Het uiteindelijke doel van dit beleid is ervoor te zorgen dat Nederlanders zo gezond (en veilig) mogelijk kunnen blijven werken in een arbeidsmarkt die continu in beweging is.
Download hier de volledige rapporten:
Geef een reactie
Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.