Taal is een van onze krachtigste werktuigen. Dat betekent dat het ook heel gemakkelijk verkeerd gebruikt, of zelfs misbruikt kan worden. Mensen hebben voortdurend interacties en een groot gedeelte van deze interactie gaat door middel van taal (geschreven danwel verbaal). Weliswaar gaat het grootste deel van onze communicatie zonder woorden (maar via houding, uitdrukking, handelingen, en dergelijke) is het uiterst belangrijk om te letten op te de taal die we gebruiken, omdat we natuurlijk niet verkeerd begrepen of verkeer geïnterpreteerd willen worden. Toch gebeurt dat maar wat vaak, en vaak doen we ons dit zelf aan. Wat is nu de invloed van normatieve taal in een risicobeoordeling?
Doodlopend
Een uitdrukkingvorm die we vaak binnen veiligheid tegenkomen is normatieve taal. Het afgelopen jaar is dit me steeds meer gaan bezig houden. Normatieve taal kan namelijk een behoorlijk doodlopende weg zijn op ogenblikken dat we eigenlijk vooruit willen.
Onlangs voerde ik een collegiale toetsing uit van een risicobeoordeling waar een collega aan had gewerkt. Diverse passages van het document noemden zaken als “onvoldoende hantering”, of “irrationeel gedrag”. Ik gaf kritisch feedback hierop naar mijn collega en we hadden een interessante kleine discussie over taalgebruik en normatieve termen.
Probleem, of niet?
Maar wat is het probleem dan, vraag je je wellicht af. Het is toch heel natuurlijk om normatieve termen in een risicobeoordeling te gebruiken? Onvoldoende hantering van gereedschappen en stoffen of onveilig gedrag zijn toch zeker risico’s?!
Het is toch heel natuurlijk om normatieve termen in een risicobeoordeling te gebruiken? Onvoldoende hantering van gereedschappen en stoffen of onveilig gedrAlle berichtenag zijn toch zeker risico’s?!
Laten we daar gewoon een ogenblik over nadenken en reflecteren. Want wat is de werkelijke waarde om een bepaalde handeling “onvoldoende” te noemen? Je zegt misschien dat het aangeeft dat “iets” op een verkeerde manier wordt gedaan. Inderdaad, deze suggestie wordt gewekt, maar die suggestie wordt wel in heel erg vage termen verpakt. Het geeft immers niet aan wat deze ‘verkeerde’ handeling is. In plaats daarvan verhult het woord “onvoldoende” een aantal niet uitgesproken aannames en veronderstellingen. Dingen die de schrijver blijkbaar als vanzelfsprekend ziet. Blijkbaar heeft de schrijver een “juiste” manier in zijn of haar hoofd en verwacht dat anderen wel eens daarvan kunnen afwijken. In plaats van dit uit te leggen, vertroebelt de schrijver dit door dergelijke normatieve taal te gebruiken. Bovendien wordt er gezwegen over achtergronden, omstandigheden en oorzaken voor deze “onvoldoende”.
Blijkbaar heeft de schrijver een “juiste” manier in zijn of haar hoofd. In plaats van dit uit te leggen, vertroebelt de schrijver dit door dergelijke normatieve taal te gebruiken.
Maar wat als we dan zouden schrijven “hantering geschiedt niet volgens de geldende procedure”? Ik zou zeggen dat dit een beetje specifieker is, maar we zijn niet helemaal uit de problemen, omdat je daarmee nog steeds veronderstelt dat er slechts één juiste wijze van handelen is. Soms is dit een correcte veronderstelling, maar heel vaak zijn er vele wegen naar een doel en dan is het afwijken van een procedure niet per se een slechte zaak. Bovendien, er zijn bijna altijd scenario’s te bedenken waarin het te strikt volgen van procedures inefficiënt of zelfs gevaarlijk kan worden (de Piper Alpha ramp is hier een voorbeeld van).
Irrationeel
De zinsnede “irrationeel gedrag” is eigenlijk meer van hetzelfde. Het zegt een heleboel over de schrijver, maar absoluut niets over de persoon waarover wordt gesproken. Zaken die voor de schrijver rationeel en logisch zijn, zijn misschien totaal onbegrijpelijk voor iemand anders. In plaats van je af te vragen “hoe kan iemand zo dom zijn”, is het veel nuttiger om te proberen uit te vinden waarom het voor de ander logisch was op dat ogenblik en in die situatie. Als je er in slaagt om dat uit te vinden kun je werkelijk iets doen aan het probleem. Kijk daarom naar mogelijke factoren, zoals tegenstrijdige doelstellingen, ontbrekende of dubbelzinnige informatie, tekort aan middelen, verdeelde aandacht of signalen vanuit de omgeving. Dat is veel nuttiger en een werkelijke aanpak van problemen, in plaats van een symptoom te bestrijden, in dit geval de mens die een “fout” maakt.
De zinsnede “irrationeel gedrag” zegt een heleboel over de schrijver, maar absoluut niets over de persoon waarover wordt gesproken.
Ik wil daarom aanbevelen om normatieve taal zoveel mogelijk te vermijden. Jazeker, dat is moeilijk, en ik neem aan dat het niet mogelijk is om het altijd te vermijden. Maar je zou eens kunnen beginnen door in het bovengenoemde voorbeeld de dingen eenvoudigweg “hantering” en “gedrag” te noemen, in plaats van “onvoldoende hantering” en “irrationeel gedrag” en uit te proberen hoe dat je eigen kijk op de zaak zal verbeteren.
Helpen
Het zal in ieder geval de toonzetting van het rapport verbeteren. Want als deze rationele oproep dat normatieve taal niet bijdraagt tot verbetering niet helpt, misschien dat je je wel laat overtuigen door een oproep tot empathie. Tenslotte zeggen veiligheidsprofessionals dat ze er zijn om anderen te helpen. Om het met Moeder Theresa te zeggen: “If you judge people, you have no time to love them.”
Carsten Busch is eigenaar website Mind The Risk
Geef een reactie
Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.